SARS-CoV-2 esasan damjalar ýa-da aerozollar arkaly iberilýärmi diýen sorag gaty jedelli.Bu jedeli beýleki kesellerde geçiş barlaglarynyň taryhy derňewi arkaly düşündirmäge synanyşdyk.Adamzat taryhynyň aglaba bölegi üçin agdyklyk edýän paradigma köp keselleriň howa arkaly, köplenç uzak aralyklarda we fantastiki usulda geçirilmegi boldy.Bu miýazmatik paradigma XIX asyryň ortalaryndan ahyryna çenli mikrob teoriýasynyň ösmegi bilen garşylandy we holera, puerperal gyzzyrma we gyzzyrma ýaly keselleriň hakykatdanam başga ýollar bilen ýokaşýandygy ýüze çykaryldy.Aragatnaşyk / damja ýokançlygynyň ähmiýeti we miýazma teoriýasynyň galan täsirinden gören garşylygy bilen 1910-njy ýylda tanymal jemgyýetçilik saglygy goraýyş işgäri Çarlz Çapin, howadan howa ýaýramagyny ähtimal hasaplamaýan üstünlikli paradigma çalşygyny başlamaga kömek etdi.Bu täze paradigma agdyklyk etdi.Şeýle-de bolsa, aerozollara düşünmezlik, geçiş ýollarynda gözleg subutnamalaryny düşündirmekde yzygiderli ýalňyşlyklara sebäp boldy.Geljekki bäş onýyllygyň dowamynda, 1962-nji ýylda inçekeseliň howa arkaly ýokaşmagy (ýalňyşlyk bilen damjalar bilen ýokaşandyr öýdülýär) tä dem alyş ýollarynyň ähli keselleri üçin ähmiýetsiz ýa-da ujypsyz ähmiýete eýe hasaplandy. Aragatnaşyk / damja paradigmasy galypdy. agdyklyk edýärdi we COVID-19-dan öň diňe birnäçe kesel howa arkaly kabul edilipdi: bir otagda bolmadyk adamlara aç-açan ýokaşan keseller.COVID-19 pandemiýasy bilen ylhamlanan dersara gözlegleriň tizlenmegi, howa arkaly ýaýramagyň bu keseliň ýokaşmagynyň esasy usulydygyny we köp dem alyş ýokanç keselleri üçin möhüm bolup biljekdigini görkezdi.
Amaly täsirler
20-nji asyryň başyndan bäri, COVID-19 pandemiýasy wagtynda keselleriň howa arkaly geçýändigini kabul etmek üçin garşylyk bar.Bu garşylygyň esasy sebäbi keseliň ýokaşmagyna ylmy düşünişmegiň taryhyndadyr: Howanyň üsti bilen geçiş adamzat taryhynyň aglaba böleginde agdyklyk edýärdi, ýöne maýatnik 20-nji asyryň başynda gaty uzaga çekdi.Onýyllyklaryň dowamynda hiç bir möhüm kesel howadan ýok diýip pikir edilmedi.Bu taryhy we henizem dowam edip gelýän ýalňyşlyklary aýdyňlaşdyrmak bilen, geljekde bu ugurda öňegidişlige kömek ederis diýip umyt edýäris.
COVID-19 pandemiýasy, esasan üç reesimi öz içine alýan SARS-CoV-2 wirusynyň ýokaşma usullary barada gyzgalaňly jedele sebäp boldy: Birinjiden, “pürkýän” damjalaryň gözlere, burunlara ýa-da agzyna täsiri, başgaça ýere gaçmagy; ýokaşan adama ýakyn.Ikinjiden, degmek arkaly ýa-da ýokaşan adam bilen göni aragatnaşykda ýa-da gytaklaýyn hapalanan ýer (“fomite”) bilen aragatnaşyk arkaly, gözüň, burnuň ýa-da agzyň içki bölegine degip, öz-özüni sanjym etmek.Üçünjiden, aerozollar dem alanda, olaryň käbiri howada birnäçe sagatlap saklanyp bilner (“howa arkaly geçiş”).1,2
Bütindünýä saglygy goraýyş guramasyny (BSGG) öz içine alýan jemgyýetçilik saglyk guramalary ilkibaşda wirusyň ýokaşan adama ýakyn ýere düşen uly damjalarda, şeýle hem hapalanan ýerlere degip geçjekdigini yglan etdi.Bütindünýä saglygy goraýyş guramasy 2020-nji ýylyň 28-nji martynda SARS-CoV-2-iň howa giňişliginde däldigini (aýratyn "aerozol öndürýän lukmançylyk proseduralaryndan başga") we başgaça aýtmagyň "nädogry maglumatdygyny" mälim etdi.3Bu maslahat, howa arkaly ýaýramagyň ep-esli goşant goşup biljekdigini öňe süren köp alymyň maslahatyna garşy geldi.meselem4-9Wagtyň geçmegi bilen BSG bu pozisiýany ýuwaş-ýuwaşdan ýumşatdy: ilki bilen howa arkaly ýaýramagyň mümkindigini, ýöne mümkin däldigini kabul etdi;10soň, düşündiriş bermezden, wirusyň ýaýramagyna gözegçilik etmek üçin 2020-nji ýylyň noýabr aýynda howa çalşygynyň roluny öňe sürmek (bu diňe howa arkaly ýüze çykýan patogenlere gözegçilik etmek üçin peýdaly);11soň 2021-nji ýylyň 30-njy aprelinde SARS-CoV-2-iň aerozollar arkaly iberilmeginiň möhümdigini yglan etmek ("howa arkaly" sözüni ulanman).12Bütindünýä saglygy goraýyş guramasynyň ýokary derejeli resmisi şol döwürde geçirilen metbugat söhbetdeşliginde "howa çalşygyny öňe sürmegimiziň sebäbi, bu wirusyň howa arkaly bolup biljekdigi" -ni boýun alsa-da, "howa arkaly" sözüni ulanmakdan saklanýandyklaryny mälim etdi.13Ahyrsoňy, 2021-nji ýylyň dekabrynda BSGG web sahypasynda gysga we uzak aralyga howa arkaly geçirişiň möhümdigini aç-açan beýan etmek bilen bir hatarda “aerozol geçirişiniň” we “howa arkaly geçişiň” sinonimdigini aýdyňlaşdyrdy.14Şeýle-de bolsa, şol web sahypasyndan başga-da, 2022-nji ýylyň mart aýyna çenli BSGG-nyň jemgyýetçilik aragatnaşyklarynda wirusyň “howa arkaly” beýan edilmegi düýbünden ýok.
ABŞ-da Kesellere gözegçilik we öňüni alyş merkezleri (CDC) paralel ýoldan gitdiler: birinjiden, damjalaryň ýaýramagynyň ähmiýetini;soň, 2020-nji ýylyň sentýabr aýynda gysga wagtyň içinde web sahypasynda üç günden soň howa arkaly howa arkaly geçişiň kabul edilişini gysgaça ýerleşdirdi;15we ahyrsoňy, 2021-nji ýylyň 7-nji maýynda aerozol dem alşynyň geçiriş üçin möhümdigini boýun aldy.16Şeýle-de bolsa, CDC köplenç ýere gaçýan uly damjalar bilen baglanyşykly “dem alyş damjasy” adalgasyny ýygy-ýygydan ulanýardy,17aerozollara ýüzlenmek,18düýpli bulaşyklygy döredýär.19Hiç bir gurama metbugat konferensiýalarynda ýa-da esasy aragatnaşyk kampaniýalarynda bolup geçen üýtgeşmeleri görkezmedi.20Iki gurama tarapyndan bu çäklendirilen kabul edilişe çenli howa arkaly ýokaşma baradaky subutnamalar toplandy we köp alymlar we lukman lukmanlar howa arkaly ýaýramagyň diňe bir ýaýramagyň usuly däldigini, eýsem ähtimal ähtimaldygyny bellediler.agdyklyk edýärtertibi.212021-nji ýylyň awgust aýynda CDC deltasy SARS-CoV-2 görnüşiniň geçişiniň aşa ýokaşýan howa wirusy bolan towuk keseline ýakynlaşýandygyny mälim etdi.222021-nji ýylyň ahyrynda ýüze çykan omikron görnüşi, ýokary öndürijilik sanyny we gysga seriýa aralygyny görkezýän ajaýyp çalt ýaýran wirus ýalydy.23
Esasy jemgyýetçilik saglygy goraýyş guramalary tarapyndan SARS-CoV-2-iň howa arkaly ýaýramagynyň subutnamalarynyň gaty haýal we tötänleýin kabul edilmegi pandemiýanyň suboptimal gözegçiligine goşant goşdy, aerozol ýokaşmagyna garşy gorag çäreleriniň peýdalary barha artýar.24-26Bu subutnamany has çalt kabul etmek, içerde we daşarda düzgünleri tapawutlandyrýan görkezmeleri, açyk çärelere has köp üns bermegi, maskalara has öň maslahat bermegi, maskanyň laýyklygyna we süzgüçine has köp üns berilmegini, şeýle hem içerde maska geýmegiň düzgünlerini höweslendirerdi. sosial aralyk saklanyp bilner, şemalladylýar we süzülýär.Ozal kabul etmek bu çärelere has köp üns bermäge mümkinçilik bererdi we howanyň üsti bilen dezinfeksiýa etmek we gapdal pleksiglas päsgelçilikleri ýaly çärelere sarp edilýän wagtyň we puluň azalmagyna sebäp bolardy, bu howa arkaly geçiş üçin has netijesiz we ikinjisinde-de zyýanly bolup biler.29,30
Bu guramalar näme üçin beýle haýaldy we näme üçin üýtgemäge beýle garşylyk bardy?Öňki makalada sosiologiki nukdaýnazardan ylmy kapital meselesi (gyzyklanmalar) seredilipdi.31Saglygy goraýyş işgärleri üçin has gowy şahsy gorag enjamlary (PPE) ýaly howa arkaly geçişe gözegçilik etmek üçin zerur çäreler bilen baglanyşykly çykdajylardan gaça durmak32we howa çalşygyny gowulandyrdy33rol oýnan bolmagy mümkin.Beýlekiler bolsa, gijikdirilişi N95 respiratorlary bilen baglanyşykly howplary duýmak nukdaýnazaryndan düşündirdiler32jedelleşdi34ýa-da pandemiýanyň irki ýetmezçiligine sebäp bolýan gyssagly ätiýaçlyk gorlaryny gowy dolandyrmaýandygy sebäpli.meselem35
Şol neşirler tarapyndan hödürlenmedik, ýöne olaryň netijelerine doly laýyk gelýän goşmaça düşündiriş, patogenleriň howa arkaly ýokaşmagy ideýasyna garamakdan ýa-da kabul etmekden çekinmek, bir asyr mundan ozal girizilen konseptual ýalňyşlyk sebäpli ýüze çykdy. saglygy goraýyş we ýokanç keselleriň öňüni alyş ugurlaryna ornaşdy: dem alyş keselleriniň ýokaşmagyna uly damjalar sebäp bolýar we şeýlelik bilen damjalary azaltmak boýunça tagallalar ýeterlik bolar.Bu guramalar, subutnamalara garamazdan, edaralara gözegçilik edýän adamlaryň üýtgeşmelere garşy durup biljekdigi, esasanam öz ýagdaýyna howp salýan ýaly bolup görünýän sosiologiki we epistemologiki teoriýalara laýyklykda düzetmek islemeýändiklerini görkezdiler;topar pikiriniň nädip işläp biljekdigi, esasanam adamlar daşarky kynçylyklara garşy gorananda;köne paradigmany goraýjylar, alternatiw teoriýanyň bar bolan subutnamalardan has gowy goldaw alýandygyny kabul etmegine garşy çykanlarynda-da, paradigma çalşygy arkaly nädip ylmy ewolýusiýanyň bolup biljekdigi.36-38Şeýlelik bilen, bu ýalňyşlygyň dowamlylygyna düşünmek üçin biz onuň taryhyny we howa arkaly geçýän keselleriň ýaýramagyny öwrenmäge synanyşdyk we damja teoriýasynyň agdyklyk etmegine sebäp bolan esasy ugurlary belledik.
Https://www.safetyandquality.gov.au/sub-brand/covid-19-icon
Iş wagty: 27-2022-nji sentýabr